Shkrimtar shqiptar qe duhen lexuar me patjeter

Shkrimtar shqiptar, hera e fundit që më kujtohet se më kërkohej të lexoja ndonjë shkrimtar shqiptarë ka qënë në shkollë të mesme. Është për të ardhur keq që sa më shumë rritemi aq më joshese na duket literatura botërore.

Mos ma mërrni për keq, literatura botërore është e mrekullueshme, por jo domosdoshmërisht e citueshme në bisedat tona. Përse? Sepse nuk është gjithnjë aktuale për jetën dhe realitetin tonë. Kështu që vendosa t’ju njoh dhe të nderoj më shumë shkrimtarët shqiptarë. Më poshtë po ju listoj disa vepra e shkrimtarë që ia vlen të lexosh të paktën një herë në jetë:

Ismail Kadare

Nuk kisha si ta nisja ndryshe pa këtë kolos të literaturës Shqiptare, sepse shkrimtar shqiptarë si ky janë të rrallë. Një libër që më ka tërhequr shumë, ndonëse jo të gjitha veprat e tij janë të pëlqyeshme, ka qënë “Pallati i Ëndrrave”.
Botuar për herë të parë më 1981 në përmbledhjen “Emblema e dikurshme” nën titullin “Nëpunësi i pallatit të ëndrrave.” Romani bën fjalë për një shtet totalitar që në shikim të parë duket si Perandoria Osmane. Në këtë shtet ekziston një institucion shtetëror i quajtur Tabir Saraj (Pallati i Ëndrrave), qëllimi i të cilit është mbledhja e ëndrrave të qytetarëve. Më pas ëndrrat shqyrtohen dhe interpretohen me qëllim të gjetjes së shenjave të rebelimit ndaj shtetit ose paralajmërimeve për fatkeqësi. Sigurisht kjo përbledhje është e vaget por ju ftoj ta lexoni e të ndani me ne mendimet tuaja.

Fatos Kongoli

Nga një kolos në tjetrin, nga një shkrimtar shqiptarë në tjetrin, është kënaqësi të shkruash për ta. Do t’ju këshilloja librin “Bolero në Vilën e Pleqve” botuar në vitin 2008.
Dy pleq, në një vilë, dhe një infermiere që kujdeset për ta. Në aktin e fundit të jetës, pleqtë i shkruajnë letra njëri-tjetrit, të cilat i zhdukin pa lënë gjurmë, ndërsa infermierja përpiqet më kot t’i shtjerë në dorë.
Botën e mbyllur të vilës e trazojnë kohë më kohë doktori i familjes, njeri qejfli, hokatar dhe i paparashikueshëm. Djali i pleqve, bos i një firme të fuqishme ndërtimi me gruan e tij të re e të bukur. Vajza e madhe e pleqve, gjyqtare e rreptë; një femër enigmatike, veshur gjithmonë me të zeza.
“Bolero në vilën e pleqve” është romani i krizës ekzistenciale. Ua këshilloj ta lexoni me shpirt, sepse është një libër vërtet i veçantë. Madje, madje lexoni më shumë nga Kongoli sepse është vërtet i vetmi në llojin e tij.

Petro Marko

A mundet ta përjashtosh këtë shkrimtar nga listat e lexuesëve? Absolutisht që jo! “Nata e Ustikës”, botuar për herë të parë më 1989.
Në këtë roman Petro Marko rrëfen një fragment nga betejat, burgjet, dramat dhe dashuritë e tij nëpër Europë giatë viteve ’30 dhe ’40 të shekullit XX. (Para dhe pas Luftës së Dytë Botërore.)
Në vitin 1940 Petro Marko u kthye nga Lufta e Spanjës. Një vit më vonë u arrestua prej pushtuesve italianë. Më pas u internua së bashku me gjashtëqind të burgosurit e tjerë nga vendet ballkanike në ishullin e Ustikës (në veri të Sicilisë).
Në burgun e Ustikës, një ishull famëkeq në afërsi të Palermos. Në mesin e mijëra të burgosurve, grupi i shqiptarëve do të qëndrojë deri në kapitullimin e fashizmit. Prej këtej e merr subjektin e tij romani prej 380 faqesh “Nata e Ustikës”. Lexojeni, Petro është rrëfimtar i ndjeshëm dhe vlen t’i kushtosh kohë.

Ridvan Dibra

Ridvani nuk është shumë i dëgjuar, e vërtetë, por është unik në rrëfimtarinë e tij dhe libri i tij “Gjumi mbi bore” është i papërsëritshëm.
Libër botuar vetëm katër vjet më parë, në 2016-ën, ka tërhequr vëmendjen e shumë lexuesve. Tregon historinë e një mësuesi në kohën e diktaturës, të cilin e dënojne duke e çuar në një fshat të thellë të Kukësit.
Rrëfuesi (mësuesi në këtë rast) ka ngecur në borë dhe mundohet të mos flejë. Gjatë kësaj kohe tregon historinë e fshatit ku është transferuar dhe lidhjet e tij me çdo banor të fshatit. Ka një mënyre tregimi mjaft të thjeshtë, të pastër dhe tërheqëse. Për mua është një nga të preferuarit e letërsisë shqiptare.

Majlinda Rama

Sigurisht që do të përfshija edhe një shkrimtare femër. Shkrimtar shqiptarë që pavarësisht gjinisë dinë të krijojnë. Majlinda Rama u bë e njohur me romanin “Perandorët” botuar në vitin 2014.
Ky roman bëri jehonë të madhe për shkak të tematikës së mprehtë, trajtimit dhe mpleksjes së shumë elementëve. Romani, i cili i hapi rrugën në letërsi Majlindës, në pak kohë u bë edhe film në Zvicër. Redaktori i romanit, kritiku i njohur letrar Behar Gjoka, në parathënien e tij shkruan se:

“Ky roman të ofron një realitet të frikshëm, një pamje makabre të krimit dhe të pasojave të tij në përditshmërinë tonë. Ngjizja e tekstit vjen si rrëfim dhe dialog, strukturë dhe shprehësi, ku përplaset njerëzorja me çnjerëzoren. Një libër i endur me problematika shoqërore, të cilat zbulohen përmes toneve realiste dhe postmoderne. Figurimi i karaktereve realiste, të cilat të nxisin ta lexosh romanin, si një grimcë tronditëse jetësore, që rroket dhe shqiptohet me anë të artit të fjalës.”

As vet nuk do e kisha përshkruar më mirë. Le të mësojmë ta duam më shumë vendin tonë nëpërmjet artit dhe literaturës.

Shkrimtarë shqiptarë nga Maqedonia, Mali i zi, Kosova dhe Arbëria

A njihni shkrimtarë shqiptarë nga Maqedonia, Mali i zi, Kosova apo Arbëria? Ka emra shkrimtarësh shqiptarë që i kemi dëgjuar aq shpesh saqë janë bërë më tepër se të zakonshëm. Kadare, Podrimja, Kongoli e shumë të tjerë.

Këta emra i kemi dëgjuar mjaft, e madje kemi lexar të paktën nga një libër prej tyre. Mirëpo, a e dinit se ka plot shkrimtarë shqiptarë nga Maqedonia, Mali i zi, Arbëria e Kosova që kanë shkruar vepra me vlerë. Jam e sigurtë që nuk keni dëgjuar për ta, por roli i tyre në literaturën shqiptare ngelet.

Sot kemi zgjedhur t’ju sjellim nga një shkrimtar prej secilit prej vendeve: Maqedonisë, Kosovës, Malit të Zi dhe Arbërisë.

Kim Mehmeti – Maqedoni

Kim Mehmeti ka lindur në fshatin Gërçec, Shkup në vitin 1955. Njihet si shkrimtar, romansier, tregimtar, eseist, publicist dhe përkthyes. Kryesisht përkthen nga gjuha maqedonase në gjuhën shqipe dhe anasjelltas.

Është një ndër themeluesit e së përjavshmes “Lobi” e cila botohej në Shkup nga viti 2001 deri në vitin 2006. Ka qenë redaktor i revistës për kulturë “Jehona” (Shkup), redaktor i veprimtarisë botuese pranë SH.B. “Flaka e vëllazërimit” (1991-1992). Në Institutin Shoqëria e Hapur – Maqedoni ka punuar si koordinator i veprimtarisë botuese dhe letrare të vendit. Ka punuar si kryeredaktor për Rrjetit Informativ Evropian i Maqedonisë (AIM). Ka patur edhe mjaft pozicione të tjera të rëndësishme në karrirën e tij të gjatë. Tani punon si përgjegjës i zyrës së TV Top-Channel në Shkup.

Përpos në gjuhën amtare, Kim Mehmeti shkruan dhe boton edhe në gjuhën maqedonase. Punimet e para letrare i ka botuar në fillim të viteve të shtatëdhjetë nëpër revistat kroate. Kim Mehmeti bën pjesë tek ata shkrimtarë shqiptarë që janë rrëfimtarë të lindur. Veprat e Kim Mehmetit janë përkthyer në gjuhën gjermane, franceze, bullgare, turke, kroate dhe në gjuhë tjera.

Vorea Ujko – Arbëri

Arbëreshi Ujko! Vorea Ujko ose Domenico Bellizzi ishte një shkrimtar arbëresh nga Kalabria e Italisë. Vorea Ujko është pseudonimi i Domeniko Beliçit. Vorea, pos që ka qënë prift ai ka studiuar edhe për letërsi dhe si i tillë ka punuar mësues i letërsisë në Firmo.

Ai, ashtu si disa poetë të rinj arbëreshë, u përpoq që, pos kultivimit të gjuhës së tyre shqipe, që e kanë ruajtur brez pas brezi, të sillte shkrime në gjuhën e sotme shqipe.

Materialet e ruajtura në dialektin arbërehs përdoren sot edhe si material syudimi për shumë gjuhëtarë. Në krijimtarinë e Ujkos vihet re ndjenja e fortë e lidhjes së tij me kulturën dhe paraardhësit. Krijimet e Ujkos janë publikuar në antologji dhe publikime të ndryshme në Itali, Shqipëri dhe Kosovë.

Basri Çapriqi – Mal i Zi

Basri Çapriqi Profesor i asocuar shqiptar i letërsië shqipe, gazetarisë, letërsisë së përgjithshme dhe krahasimore. Lindur më 15 janar të vitit 1960 në Krythë – Ulqin. Studioi letërsi shqipe në Universitetin e Prishtinës, ku u diplomua në vitin 1983. Ndoqi studimet e magjistraturës në Prishtinë me temën “Format antitetike të tekstit letrar në poezinë e sotme shqipe” në vitin 1987. Studioi letërsi skoceze në Universitetin e Edinburgut si dhe mori diplomën me temën “Poezia konkretiste e Edvin Morganit në vitin 1994.”

Dëshira e tij për dije nuk u ndal me kaq pasi ai kreu edhe doktoraturën në Prishtinë në vitin 2004 me temën “Simboli në poezinë e sotme shqipe.” Studimet dhe materialet e Basrit janë studime të vyera për sa i përket poezisë dhe literaturës shqipe. Ai është autor i shumë librave me poezi e kritikë letrare por fatkeqsisht u nda nga jeta më 14 janar të vitit 2018.

Azem Shkreli – Kosovë

Azem Shkreli lindi më 1938 në Rugovë të Pejës. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa në Prishtinë vazhdoi shkollën e mesme për të vazhduar Fakultetin Filozofik, Degën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe. Për shumë vjet ai ka qenë kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, drejtor i Teatrit Krahinor në Prishtinë dhe themelues e drejtor i Kosova Filmit. Në fund të viteve ‘50, do të shfaqet brezi i “të nëntëve” i prirë nga Shkreli, i cili vendosi kulme poetike në letërsinë shqipe.

Poezitë e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të huaja. Shfaqja e Azem Shkrelit si poet, përpos që përputhej me ardhjen e talentit të fuqishëm, shënonte njëkohësisht kthesën e parë drejt hapjes dhe modernizimit të poezisë shqipe të Pasluftës. Shkreli u ngjít në kulmet e poezisë së sotme shqiptare.
Dorëshkrimi i tij i fundit “Zogj dhe gurë”, botuar më 1997 ruhet si një nevojë në artin poetik letrar të gjuhës shqipe. Fatkeqisht ai ndërroi jetë në pranverën e vitit 1997.

Tre shkrimtarë të rinjë që premtojnë shumë

Për adhuruesit e fjalës së shkruar shqipe kemi një lajm të mirë. Ka ende shkrimtarë të rinj që punojnë pa ndal që letërsia shqipe, por jo vetëm, të shkojë përpara.

Kadare, Agolli, Koliqi janë disa nga emrat me librat e të cilëve jemi rritur. Por në ketë artikull ne ju prezantojmë tre shkrimtarë të rinjë emrat e të cilëve do t’i dëgjoni shpesh në të ardhmen!
Pajtim Statovci, Ervina Halili dhe Arben Idrizi u përkasin stileve të ndryshme. Ata i qasen shkrimit në mënyra të ndryshme. Vetëm duke i shfletuar ju mund të mësoni se cili i përshtatet me tepër shijes suaj të leximit.

Pajtim Statovci

Pajtim Statovci (Finlandë) ka lindur në Kosovë në vitin 1990. Familja e tij kishte emigruar në Finlandë në kohën kur kishte nisur gjenocidi në Bosnje dhe më vonë edhe në Kosovë. Autori kosovar ka rrëmbyer çmimin më të lartë të Finlandës për trillime. Çmimet më prestigjioze të librave në Finlandë për letërsinë fiktive, jofiktive dhe për letërsinë për të rinj u dhanë nga Fondacioni i Librit Finlandez (Suomen Kirjasäätiö) në Helsinki. Çmimi për fiksion shkoi për veprën Bolla (Otava), të cilën juria e quajti “një roman tronditës dhe prekës, që magjeps me fuqinë e tij të shprehjes”. Libri është vendosur pjesërisht në Kosovë, vendi i lindjes së Statovcit.

Autori u zhvendos në Finlandë kur ishte vetëm dy vjeç. Romani i tij i dytë, Zemra e Tiranës është botuar në vitin 2016, e rëndit atë sërish të pestin për çmimin shkrimtari i vitit. Përzgjedhja është bërë nga një grup shkrimtarësh në Helsinki. Për Statovcin kanë shkruar edhe mediat e njohura në botë kohë më parë. Ai u vlerësua si shkrimtar që premton shumë. Pajtimi shkruan në finlandisht. Librat e tij janë përkthyer në gjuhën angleze dhe pritet të vijnë edhe në gjuhën shqipe.

Ervina Halili

Ervina Halili (Prishtinë) është poete, eseiste dhe hulumtuese e rrymave kulturore. Ka vazhduar studimet për Letërsi Krahasimtare në Universitetin e Vilniusit për ta përfunduar hulumtimin e saj me temen Surrealizmi Automatizmi në letërsi/Martin Camaj, në Universitetin e Prishtinës. Që nga viti 2012 ajo është në kërkim të hapjes së letërsisë ndaj mediumeve dhe arteve tjera. Në vitin 2012 ajo ishte shkrimtare rezidente në Vjenë dhe performoi në Teatrin Popullor të Vjenës.

Ndërsa në vitin 2014 ajo ishte shkrimtare mysafire e Pen Qendrës në Sarajevë, Krokodilit në Beograd dhe në 2016 në shtëpinë internacionale të shkrimtarit në Grac.Është aktive ne diskutimet socio-kulturore në Europe dhe Ballkan dhe pjesë e rrjetit të shkrimtarëve eksperimentalë evropianë. Është laureuar me çmimin vjetor Ali Podrimja për librin më të mirë në poezi me librin Amuletë të botuar në vitin 2015. Në vitin 2016 libri i saj Gjumi i Oktopodit është botuar në Vjenë në gjuhën Gjermane nga Edition Korrespodencen.

Arben Idrizi

Arben Idrizi (Prishtinë) ka lindur më 1974 në Kosovë, Vushtrri. Në vitin 2003 ai botoi koleksionin e tij të parë poetik Heqakeq (MM, 2003) dhe e dyta e tij Libri i të qenit në 2010. Ai ka përkthyer dhe botuar poezitë e Valerio Magrelli në një koleksion të titulluar Hiçi që është nën. Arbeni ka punuar për pesë vjet për revistën javore Zëri dhe nga viti 2005 shkruan për gazetën ditore Gazeta Express. Ishtë kontribues i rregullt i revistës letrare MM. Arbeni ka përkthyer edhe nga vepra italiane të poetëve të shquar si S. Quasimodo, E. Montale, Cesare Pavese, Pier Paolo Pasolini, Mario Luzi, Alda Merini, F. Santi, të cilat më pas u botuan në revista të ndryshme letrare në Kosovë dhe Shqipëri.  Në 2013 koleksioni i tij me poezi Kafshët e duan atdheun u botua në gjuhën serbe të mbështetur nga edicioni vjetor 2012 i festivalit të letërsisë Polip.