Dasmat e vjetra: Si kanë ndryshuar në zakone?

Dasmat e vjetra janë një pjesë e rëndësishme e traditave dhe zakoneve të kulturës shqiptare.

Megjithatë, siç ndodh me shumë aspekte të jetës, zakonet dhe praktikat lidhur me dasmat kanë ndryshuar gjatë kohës.

Këto ndryshime përfshijnë pjesën e përgaditjes, kohëzgjatjen e festës, veshjen, ceremoninë e marrjes së nuses e të tjera.

Për shembull, tash shumica e familjeve shqiptare nuk mbajnë më një ceremoni tradicionale të martesës dhe, në vend të kësaj, zgjedhin të jenë pjesë e një ceremonie të thjeshtë që shpesh përfshin vetëm familjen dhe miqtë e ngushtë.

Kjo tregon se, siç ndodh me shumë gjëra, zakonet dhe traditat janë të ndryshueshme në dasmat dikur dhe sot dhe ndryshojnë me kalimin e kohës.

Në këtë artikull do mund të lexosh për dallimin mes dasmave dikur dhe sot.

Dasmat e vjetra vs. Dasmat moderne

Në kohët moderne, zakonet dhe praktikat e martesës kanë ndryshuar ndjeshëm nga ato të kohërave të vjetra.

Dasmat e vjetra kishin një karakter më tradicional dhe formal, me ceremoni të gjata dhe të rregullta.

Në kontrast, dasmat moderne janë më të thjeshta dhe të personalizuara, me shumë njerëz që zgjedhin të krijojnë një ceremoni që reflekton personalitetin e tyre.

Le të shohim më poshtë dallimin mes tyre në disa aspekte.

Përgaditja

Përpara, përgaditja e dasmës fillonte me ditë e javë përpara ditës së dasmës.

Në kohët e vjetra, dasmat e vjetra shqiptare kishin një karakter më tradicional dhe zhvilloheshin kryesisht në ambiente shtëpiake dhe në oborre.

Në këtë rast,  organizatorët e dasmës dhe gratë e familjes kujdeseshin për përgatitjet dhe dekorimin e ambientit.

Sot, dasmat janë më shumë të zhvendosura në lokale dhe restorante, ku organizimi brenda ambientit bëhet shumë më shpejt dhe më thjeshtë.

Kjo e bën që përgatitjet e dasmave të ndryshojnë nga ato të kohës së vjetër, ku gratë e familjes kujdeseshin për gatimin dhe pastrimin, ndërsa sot organizatorët e dasmës merren me të gjitha përgatitjet dhe detajet e nevojshme për një dasmë të suksesshme.

Ndryshimet moderne kanë ndikuar në mënyrën si bëhen ëmbëlsirat në dasmat sot në krahasim me të kaluarën.

Dikur, këto ëmbëlsira bëheshin në shtëpi, por tani nuk janë më një traditë e zakonshme.

Në vend të tyre, të dashuruarit zgjedhin torten e dasmës nga firmat më të njohura të ëmbelsirave, të cilat ofrojnë shumë lloje dhe cilësi të ndryshme me çmime të ndryshme.

Kjo ka sjellë një ndryshim të thellë në përgatitjet e dasmës dhe në mënyrën se si ato zhvillohen.

Kohëzgjatja e festës 

Përpos përgaditjes, ka ndryshuar edhe kohëzgjatja e festës së dasmës.

Në kohët e mëparshme, dasmat zgjatnin zakonisht një javë dhe përfshinin shumë ngjarje dhe përgatitje.

Përgatitja fillonte me përgatitjen e kulaçit të dasmës, ndjekur nga festimet në ditët e shtunës dhe të premtës.

Nata e dasmës mbahet në mbrëmjen e së shtunës, ndërsa ditën e dielës bëhej marrja e nuses me krushqitësit. Ditën e hënë u kushtohej rëndësi veçanërisht grave.

Në kohën moderne, tradita e dasmave ka ndryshuar në mënyrë të ndjeshme dhe zakonisht festa zgjat vetëm një ditë. Kjo ndryshim ka sjellë një ndryshim të thellë në mënyrën se si organizohet dhe zhvillohet një dasmë.

Në dasmat moderne, marrja e nuses dhe festa e madhe mbahet zakonisht në mbrëmjen e një ditë të caktuar.

Meqë kohëzgjatja e dasmave në kohët moderne është shkurtuar në një ditë të vetme.

Organizatorët e dasmës tani kanë më shumë përgjegjësi dhe duhet të përgatisin të gjitha detajet me kujdes dhe vëmendje, për të siguruar një dasmë të suksesshme dhe të paharrueshme për çiftin dhe mysafirët e tyre.

Zakone te tjera

Meqë dasmat shqiptare janë të pasura në shumë aspekte, le të shohim më poshtë se si kanë ndryshuar zakonet e tjera në dasmat e vjetra…

Veshja 

Në dasmat e vjetra, përgatitjet ishin kryesisht punë dore.

Vajzat punonin në disa prej tyre vetë dhe nënat e tyre, si dhe gratë e tjera, ndihmonin me punët e tjera.

Në këto dasma, ishte e zakonshme të përdoren edhe dimijat në ditën e grave, që ishin pjesë e përgatitjeve të veshjeve dhe aksesorëve për nusen. Çdo ditë të dasmës nusja do të vishet ndryshe, duke shfaqur një varietet të pasur të rrobes dhe stilit.

Në dasmat moderne, tradita e veshjes së fustanit të bardhë në dasma është ndryshuar shumë.

Në fakt, fustanet tradicionale të bardha nuk vishen më apo shpesh herë vishen në forma të modifikuara.

Sot, mund të shihni fustane të gjitha ngjyrave në dasma, të zbukuruara me lule, me lloj-lloj qepje dhe detaje të tjera.

Ceremonia e marrjes së nuses 

Në dasmat shqiptare, marrja e nuses mbetet një nga momentet më të rëndësishme.

Në të kaluarën, nusja transportohej me karrocë dhe kuaj, por me kalimin e kohës, krushqit e dasmës filluan të marrin nusen me vetura.

Vargu i veturave të mbushur me familjarët e dhëndrrit nisej nga shtëpia e dhëndrrit për të shkuar në shtëpinë e nuses.

Në këtë moment, dy familjet takoheshin dhe bënin njëritjetrin urime, ndërsa nusja dhe burri takoheshin për herë të parë.

Edhe sot, kjo traditë vazhdon të praktikohet në dasmat shqiptare sot, megjithëse zakonisht marrja e nuses përcillet me këngë dhe vallëzim dhe dhëndrri është shpesh pjesë e krushqve.

Vallet 

Vallet janë një pjesë e trashëgimisë kulturore shqiptare që ka mbijetuar përmes kohërave dhe vazhdon të praktikohet edhe sot në dasmat e vjetra.

Nga ritualet dhe traditat e vjetra, vallet kanë qëndruar në kohë dhe janë një element i vetëm që ka mbetur i pandryshuar.

Pavarësisht zhvillimeve të shumta që kanë ndodhur në kulturën dhe stilin e jetesës në Shqipëri, vallëzimi ka mbetur i pandryshuar dhe praktikohet siç ka qenë në kohët e vjetra.

Vallëzimi është një mënyrë për të shprehur gëzimin dhe entuziazmin në ditën e dasmës, dhe është e rëndësishme për shqiptarët që të ruajnë këtë traditë të vjetër.

Në fakt, në kohët moderne, ka një rikthim të vallëzimit dhe muzikës tradicionale, me njerëz që synojnë të rikthejnë elemente të traditës dhe të kulturës shqiptare në jetën e tyre të përditshme.

Vallët shqiptare janë ndër më të njohurat në botë dhe konsiderohen si një nga trashëgimitë më të çmuara kulturore të këtij vendi.

Edhe pse muzika dhe kostumet kanë ndryshuar, vallëzimi është i njejtë dhe ende mund të shohësh harmoninë që mund t’a ndjesh në një valle shqiptare.