Iso Polifonia – Kur dashurisë dhe jetës i këndohet shqip!

Iso polifonia, kjo formë unike e artit, një kryevepër e UNESCOs dhe Trashëgimisë Kulturore Orale dhe Jomateriale të Njerëzimit. Ajo përfshihet në 50 elementët më interesante të botës.

Koha e ka shpërblyer këtë trashëgimi shqiptare nga një shekull në tjetrin, nga një gojë në tjetrën, nga fisi në fis, dhe nga tingulli në tingull. Si asgjë tjetër në vend, isopolifonia ështe ruajtur dhe mbrojtur në mënyrë rigoroze dhe besnike gjatë gjithë historisë.

Asnjë tingull i vetëm origjinal nuk është humbur.

Çfarë saktësisht është Iso Polifonia?

Isopolifonia e ngadaltë, me ritme të ulëta, përbëhet nga këngë shumëpjesëshe. Zakonisht përbëhet nga katër ose më shumë këngëtarë që bashkojnë zërat në një mënyrë graduale e harmonike.

Solisti i parë quhet marrës (marrës), i dyti është një kthyes (repier), dhe solisti i tretë quhet hedhës (hedhës).

Siç kuptohet nga përbërja, solistët kalojnë tingullin përreth dhe me radhë prezantojnë njëritjetrin. Secili i jep një shans tjetrit për të bërë pushim.

Kori më i madh, i cili i jep të gjithë performancës shënimet e tij dramatike (d.m.th. duke vajtuar), shoqëron solistët duke zgjatur tingujt e zanores së fundit të shfaqjeve të tyre solo.

Diku midis recitimit dhe këndimit, kjo formë e komunikimit artistik praktikohet si në jug ashtu edhe në veri të Shqipërisë.

Ja si shkruan Lord Bajroni

“Shqiptarët me veshjet e tyre (më të mrekullueshmet në botë, përbërë nga fustanella e gjatë e bardhë, mantel i punuar prej ari, xhaketë prej kadifeje dhe qëndisma me fije ari, pisqolla të ngjeshura në brez dhe jataganë argjëndi) … formojnë një spektakël unik dhe të bukur për një të huaj.”

Kundër dëshirës së mikut të tij më të mirë dhe familjes edhe pse u dekurajua të vizitonte një tokë mbase të pasigurt, të thyer dhe relativisht të panjohur si Shqipëria, Lord Bajroni jo vetëm që vizitoi vendin, por e shijoi vizitën aq shumë sa edhe shkroi gjerësisht për të.

Ai ishte i mahnitur sidomos nga tingujt epiko të IsoPolifonisë që dëgjoi, ndërsa ishte në rajonin e thyer malor jugor.

Bajroni shkroi për këtë unison çuditërisht harmonik por të rëndë të zërave mashkullorë. Kurrë nuk ndali së përshkruari se sa bukur e përfshiu shpirtërisht ky lloj kënidmi.

I këndohet jetës dhe dashurisë

Isopolifonia edhe sot i këndon jetës dhe melankolisë së dashurisë, vuajtjeve dhe mbijetesës së shpirtit shqiptar pavarësisht të gjithave. Një vlerë artistike e pacmuar e popullit tonë dhe e pandryshuar ndër breza.

Misteri i IsoPolifonisë

Isopolifonia e Shqipërisë ka magjepsur autorë të panumërt ndërkombëtarë, studiues, antropologë dhe poetë. Të gjithë kanë gjetur historinë dramatike të vendit të gërshetuar në vargje dhe tinguj të kësaj forme arti. Tinguj janë të lidhura shumë me tokën e lindjes së tyre. Saqë ato pasqyrojnë peizazhin spektakolar, por të pabesë të vendit.

Për shkak të origjinalitetit dhe karakterit të saj të plotë, polifonia ka frymëzuar gjithë shpirtërat kuriozë që gërmojnë në historinë antike. Ironikisht, ndërsa shumë studiues hulumtojnë vazhdimisht origjinën e polifonisë, ato ende mbesin enigmatike.

Robert Bisha & Albanian IsoPolyphonic Choir.